Gemeente Enschede
Broodkruimel snellink

De laag van Usselo

Details

Oorspronkelijke datum bijdrage: 25/8/2021
Categorie: Belevingsplek
Locatie: Enschede, Jacobsrietweg 182
 
1803 weergaven
 

Locatie op kaart

De laag van Usselo

Beleef Enschede 13.000 jaar geleden

Op het terrein van Het Rutbeek ligt een aardkundig en archeologisch rijksmonument. In de grond bevindt zich de Laag van Usselo en resten van jagers en verzamelaars uit de oude steentijd (Paleolithicum en Mesolithicum). 

Deze laag is ruim 13.000 jaar geleden gevormd en werd in 1946 bij toeval ontdekt bij een zandafgraving in het Usselerveen, het huidige Rutbeek. De aanwezigheid van houtskool in de laag maakte de Laag van Usselo zeer bekend. Pas later is in Europa dezelfde laag teruggevonden. De vondst van bewerkt vuursteen uit de Federmesser-cultuur in de Laag van Usselo was voor Twente heel bijzonder. Voor de eerste keer kon een verband gelegd worden tussen de aanwezigheid van de jagersgroep en de tijd waarin zich dat heeft afgespeeld.

Het monument is beleefbaar gemaakt met het object op het monument de Laag van Usselo en lesmateriaal 'Beleef de Steentijd'.

Beleefbaar en zichtbaar maken van het rijksmonument Laag van Usselo. Het object op het monument Laag van Usselo en het educatief materiaal Beleef de Steentijd is gerealiseerd in opdracht van de Gemeente Enschede, Gerrie Boers.

Object op het monument Laag van Usselo in Het Rutbeek

Aanleiding voor de gemeente om de Laag van Usselo bovengronds beleefbaar te maken is het Verdrag van Malta en de Wet op de Archeologische Monumenten Zorg. In 2007 kreeg de gemeente de zorgplicht voor de archeologie. Een jaar later is het archeologiebeleid vastgesteld.

Het object op het monument de Laag va n Usselo is een ontwerp van Project.DWG-architectuur, Michiel de Wit en Hein Jan Geerdink. Michiel de Wit en kunstenaar Filip Jonker begeleidden de bouw en hebben gezorgd voor de artistieke input.

Educatie is een belangrijke reden om archeologische vondsten zichtbaar en beleefbaar te maken. Ook is geschiedenis belangrijk voor het aantrekkelijkheid van de stad en het buitengebied voor inwoners en toeristen.

Naast Beleef de Laag van Usselo realiseert Enschede in 2013 nog twee belevingsplekken. In de wijk Cascade ligt een vindplaats uit het Mesolithicum. Deze wordt behouden en beschermd in de grond. Opgraven is te duur. Paul de Kort heeft hiervoor het ontwerp ‘VUUR-STEEN’ gemaakt.

Een derde belevingsplek komt in Enschede Noord. Het ontwerp ‘Nabuurschap” van Jeroen van Westen is het derde ontwerp in 2013. Nabuurschap (noaberschap in het twents) is een cultuurhistorisch ontwerp met de resten van de archeologische opgraving van erve Sprakel in het Vaneker. Jeroen van Westen heeft zich laten inspireren door het zeer waardevolle immateriële erfgoed noaberschap en het gegeven dat erven in het verleden steeds werden verplaatst. 

Het ontwerp

Op Het Rutbeek te Enschede is een aardlaag ontdekt met daarin vuurstenen werktuigen als speerpunten en krabbers. Wij hebben voor de gemeente Enschede drie schetsontwerpen gemaakt om de laag met de vondsten beleefbaar te maken boven de grond. De gemeente heeft gekozen voor het gerealiseerde ontwerp.

Een 'kei' van beton

Het ontwerp is een ‘kei’ van beton die op een natuurlijke glooiing in het landschap is geplaatst. De ‘kei’ bevat twee open cilinders die informatie verschaffen over de plek. 
De meeste discussie met de opdrachtgever hebben wij gehad over de symbolen in het beton. Geven wij de laag symbolen mee van 13.000 jaar geleden of een icoon uit de huidige tijd?

Filip Jonker (kunstenaar) heeft het verleden en heden samengebracht. Filip heeft zich laten inspireren door patronen op textiel van icoon van de huidige tijd, Louis Vuitton. Enschede, tot voor kort een textielstad, gaat opnieuw de textiel in met een eigen patroon: het patroon de Laag van Usselo. In de betonnen 'kei” is het patroon met  de gereproduceerde pijlpunten, krabbers en dergelijke mee gestort en zo zichtbaar gemaakt.

Project.DWG : Michiel de Wit en Hein Jan Geerdink (voor het ontwerp van het object) en Michiel de Wit en kunstenaar Filip Jonker (voor de artistieke input en de begeleiding van de bouw).

Klimaatverandering

Over klimaatverandering gesproken. In de IJstijd was ons land een pooltoendra. Er was weinig anders dan lage begroeiing en de bodem was diep bevroren. Uit droge, brede en ondiepe rivierbeddingen waaide door sterke winden veel zand op. Dit zand kwam op andere plekken terecht en vormde dikke dekzandlagen. 

Aan het einde van de IJstijd waren er enkele kort opeenvolgende warmere perioden, de Bölling (15.700 – 14.025 jaar geleden) en de Allerød-periode (13.675 – 12.745 jaar geleden). In de Bölling-periode was de gemiddelde jaartemperatuur iets lager dan nu. In de Allerød-periode was het koeler en lag de temperatuur op ongeveer 4 graden. Het landschap in de Allerød-periode bestond uit berken- en dennenbossen. In ongeveer 1000 jaar ontstond er een bosbodem. Hiervan is de Laag van Usselo het restant. 

Nog één keer ging de temperatuur flink naar beneden in de Late Dryas-periode (12.745 – 11.755 jaar geleden). Ook weer ongeveer 1000 jaar lang. De jaartemperatuur daalde tot minder dan -4 graden. De bosvegetatie stierf en verdorde. Door blikseminslagen ontstonden bosbranden. In de bodem kwam houtskool terecht. Er ontstond weer een ijskoude toendra en er werd weer veel zand afgezet. 

Daarna was het snel gedaan met de IJstijd. In een korte tijd van 40 tot 50 jaar steeg de jaartemperatuur onvoorstelbaar snel, met meer dan 7 graden. In de daaropvolgende 2500 jaar steeg de temperatuur nog eens met 7 graden. Dat is pas klimaatverandering! Ongeveer 2500 jaar na het einde van de IJstijd was het zelfs wat warmer dan tegenwoordig.

De mens had met de flinke stijging en daling van de temperatuur maar te leven.
(Informatie bij object Laag van Usselo: Land en klimaat aan het einde van de IJstijd)

Mens en bestaan

Mens en bestaan aan het einde van de IJstijd

Tijdens de Allerød-periode leefden tijdelijk mensen in deze omgeving. Ze woonden daar een paar weken tot een paar maanden. Regelmatig kwamen ze op dezelfde plek terug. Deze mensen heten jagers en verzamelaars. Ze woonden dus niet permanent op één plaats, maar trokken in een groter gebied rond. Ze leefden vooral van jacht. Maar ook visvangst en het verzamelen van plantaardig voedsel was een belangrijke bezigheid. Na meer dan 13.000 jaar zijn alleen nog de vuurstenen werktuigen en de resten van vuursteenbewerking in de bodem bewaard gebleven. Ze zijn gevonden op een niveau net onder de Laag van Usselo. De vuursteenconcentraties in de bodem  zijn de enige sporen van de tijdelijke kampementen. Dit bleek uit opgravingen niet ver van deze plek. Toen bleek ook dat de jagers een paar duizend jaar later opnieuw tijdelijk op deze plek verbleven. 

Toen de koude Late Dryas-periode (12.745 jaar geleden)  op gang kwam, trokken de mensen weg naar het zuiden of ze pasten zich aan. Ander klimaat, ander voedsel. In de koude toendra leefden ze bijna geheel van de jacht op rendieren en volgden ze de kuddes over afstanden van honderden kilometers.

De IJstijd eindigt binnen enkele generaties. Voor de rendieren werd het te warm. Ze kwamen niet meer en de jagers trokken mee of moesten zich opnieuw aanpassen aan het nieuwe klimaat. Onder latere generaties bleven de verhalen over de koude tijden nog bestaan: “Opa, vertel nog eens over de ijstijd.”

Locatie belevingsplek

De belevingsplek bevindt zich op Het Rutbeek. Op de hoek Hegebeekweg-Ontginningsweg, het bospad volgen. Na ongeveer 100 meter ziet u de belevingsplek aan de rechterkant van het pad. Het bospad is onderdeel van de oude Helweg.  
U kunt ook gebruik maken van de toegangswegen van Het Rutbeek en het pad om de plas volgen. In de bruine zone van het park ligt het object op het monument de Laag van Usselo. Ook het pad voor mountainbiken loopt langs de belevingsplek.

  • Geplaatst door

Annotaties

0 annotaties
Er zijn nog geen annotaties op dit item